To jest pierwszy artykuł z cyklu Plan Finansowy. Zapoznaj się z dodatkowym wprowadzeniem.
Aby oszacować jaką kwotę jaką trzeba zgromadzić na emeryturę trzeba wcześniej przyjąć przez ile lat będziemy korzystać z tego zgromadzonego kapitału. Ten element często jest pomijany i przyjmuje się jakieś wartości domyślne, np. 20 lat, czy też tylko 10 lat.
Uwaga: kwota miesięcznych wypłat z kapitału emerytalnego przez 10 lat będzie dużo większa niż wypłat przez 20 lat. A to może 'uśpić czujność’ – gdy wynik takiej dodatkowej emerytury będzie wyglądał optymistycznie.
Dobrym przykładem tego ryzyka niedoszacowania może tutaj być konstrukcja prawna produktów IKZE (Indywidualne Konto Zabezpieczenia Emerytalnego) gdzie po uzyskaniu prawa do wypłaty można wybrać dwa warianty: wypłata jednorazowa lub wypłata cykliczna przez … 10 lat. Kalkulatory produktów IKZE pokazują wtedy całkiem wysokie kwoty miesięcznych wypłat (ale pod uwagę biorą wypłaty trwające tylko przez 10 lat). I kwota taka wygląda bardzo optymistycznie co jest dobre sprzedażowo…
Można też przyjąć dość przykrą postawę która pojawia się w komentarzach na pytania ankieterów przy badaniach o świadomości emerytalnej Polaków, gdzie zdarzają się wypowiedzi mnie więcej takie: po co mam oszczędzać na emeryturę skoro raczej nie dożyję wieku 60/65 lat?
Cóż – liczby i dane statystyczne mówią co innego 🙂 Tacy respondenci często jednak dożyją…
Przejdźmy do konkretów a przy okazji do podróży po tematyce tablic trwania życia.
Po co w ogóle ta analiza?
Jako świadomy inwestor wiesz że na planowanie finansowe trzeba patrzeć w oparciu o fakty i rzeczywiste dane a nie wartości 'wzięte z sufitu’. Jeżeli chcemy wiedzieć jaką kwotę kapitału emerytalnego trzeba uzbierać aby móc wypłacać sobie na rękę np. 1000 zł dodatkowej emerytury trzeba określić przez ile lat te wypłaty będziemy realizować!
Znając taką wartość można zacząć liczyć jaką kwotą trzeba dysponować aby to osiągnąć (przeczytasz o tym tutaj).
Temat jest mi o tyle bliższy gdyż na studiach bardzo lubiłem zagadnienia Demografii oraz zajęcia z matematyki demograficznej i aktuarialnej. Wykładowca dla kilku pasjonatów ( w tym mnie) potrafił po godzinach robić dla nas dodatkowe zajęcia przygotowawcze na egzamin na aktuariusza! To była duża dawka wiedzy w tej tematyce.
Moje wnioski z analizy
Szczegółowe wyjaśnienia dotyczące mojego przewodu myślowego znajdziesz w dalszej części artykułu. Tutaj publikuję moim zdaniem najważniejszą (i najbardziej rozsądną moim zdaniem) liczbę której można użyć do analiz planowania finansowego:
Zakładając przejście na emeryturę w wieku 60 lat warto przyjąć 25 lat korzystania ze zgromadzonego kapitału
Jeżeli chcesz zacząć korzystać ze zgromadzonego kapitału wcześniej – po prostu wydłuż odpowiednio czas korzystania z kapitału. Nie ma nic złego w przejściu na emeryturę w wieku np 50 lat…
Skąd bierze się te 25 lat? w dalszej części artykułu pokazuję więcej statystyk trwania życia a na końcu wprowadzenie do odstępu międzykwartylowego z którego bierze się poniższe założenie:
Jako oczekiwaną długość trwania życia przyjmuję: średnia długość trwania życia mężczyzn + 10 lat oraz średnia długość trwania życia kobiet +7 lat
Co na dziś oznacza:
- dla mężczyzny w wieku 45 lat wynosi: 74+10=84 lat
- dla kobiety w wieku 45 lat: 80+7=87 lat
Punktem wyjścia są Tablice Trwania Życia
Tablice Trwania Życia, publikuje Główny Urząd Statystyczny na tej stronie.
Bez obaw – tutaj nie będzie żadnych skomplikowanych wzorów 🙂 Czytanie tablic demograficznych jest trywialnie proste. Chcę po prostu pokazać w jaki sposób patrzeć na Tablice Trwania Życia w kontekście planowania finansowego.
Takie dane źródłowe udostępnia GUS:
Dostępne są także opisowe opracowania. Przykładowo tutaj raport za rok 2021.
Kto żyje dłużej: kobiety czy mężczyźni?
Statystyki od lat są niezmienne. Kobiety (w Polsce i innych krajach) żyją dłużej niż mężczyźni. Co ciekawe – w porównaniu do większości krajów europejskich rozbieżność ta w Polsce jest większa. Częściowo dlatego że mężczyźni w Polsce statystycznie mniej dbają o zdrowie. Różnica ta w ostatnich 30 latach zmniejszyła się z około 9 lat do nieco poniżej 8 lat. Obecnie:
Kobiety żyją średnio około 8 lat dłużej niż mężczyźni
Tak to wygląda na danych:
Dlatego w zasadzie obowiązkiem mężczyzn w związku z kobietą powinno być dodatkowe zabezpieczenie w formie ubezpieczenia na życie (szczególnie gdy gospodarstwo domowe nie posiada jeszcze odpowiednio wysokiego poziomu oczekiwanego majątku).
Jak zmieniała się oczekiwana długość życia w Polsce?
Wraz z postępem gospodarczym / medycznym i lepszemu (statystycznie) podejściu do zdrowia. W latach 70-80 po wcześniejszych wzrostach trwanie życia w Polsce utrzymywało się na w miarę stałym poziomie. Od roku 1991 widoczna jest duża poprawa (powodowana znacznym spadkiem umieralności, w tym umieralności niemowląt):
W ciągu ostatnich 30 lat średnia długość życia wzrosła dla mężczyzn o 8 lat (a dla kobiet wzrosła o 7 lat)
Żyjemy po prostu coraz dłużej:
W czasach epidemii Covid i zwiększonej liczby zgonów (nie wnikając w ich przyczyny) średnie trwanie życia w Polsce statystycznie skróciło się o około 2 lata.
Przeciętne dalsze trwanie życia (dane na rok 2021)
Najważniejsza tabela to Przeciętne dalsze trwanie życia. Z podziałem na mężczyzn i kobiety. Skrócona tabela z raportu GUS pokazuje prognozowane średnie dalsze trwanie życia dla osób w różnym wieku.
Interpretacja tabeli jest bardzo prosta:
- noworodek (dziewczynka) ma przed sobą statystycznie prawie 80 lat życia
- dla mężczyzny w wieku 45 lat (dziś) średnia oczekiwana długość życia wyniesie jeszcze 29 lat. Czyli dzisiejsi 45 latkowie średnio dożyją wieku 74 lat.
- kobieta w wieku 60 lat statystycznie średnio dożyje wieku 82 lat.
Dlaczego wraz z wiekiem oczekiwana długość życia się zwiększa? Cóż – jeżeli ktoś dożyje określonego wieku (np. 50 lat) to 'przeszedł’ już część ryzyk zgonów w młodszym wieku.
Kilka interesujących danych statystycznych
Tablice Trwania Życia zawierają więcej szczegółowych zestawień. Oto co mówią te liczby (wybrane informacje):
- mężczyźni żyją dłużej w miastach niż na wsi (od 9,4 do 1,9 roku)
- w przypadku kobiet jest różnie (w 3 z 7 makroregionów żyją dłużej na wsi niż w miastach)
Są także różnice w zależności od regionów. Opracowanie GUS przedstawia kilka przykładów:
A oto jak Polska wygląda na tle wybranych krajów Europy:
Nie przywiązuj się do liczby: średnia długość trwania życia
A dokładniej do słowa : średnio. Zapewniam że
wielu czytelników będzie żyć dłużej niż średnia wartość dalszego trwania życia z tabel GUS!
Jeżeli masz 45 lat i chcesz zacząć korzystać z kapitału emerytalnego w wieku np. 60 lat to do obliczeń korzystania z kapitału emerytalnego nie możesz zakładać liczby 14 lat (tak wynika z tablic trwania życia). Chyba że jesteś pesymistą…
Ja zdecydowanie wolę bardziej optymistyczne podejście. Zakładam że będę żyć dłużej niż średnia.
Szukając 'uzasadnienia’ do moich prywatnych obliczeń postanowiłem poszukać bardziej rozbudowanych badań – tak aby pojawiły się w nich statystyczne miary kwartyli. Dla przypomnienia:
- kwartyl: oznacza że 3/4 populacji uzyskała wynik lepszy niż I kwartyl
- II kwartyl (czyli mediana): oznacza że połowa populacji uzyskała wynik lepszy niż mediana
- III kwartyl: oznacza że 1/4 populacji uzyskała wynik lepszy niż III kwartyl
- rozstęp międzykwatylowy to różnica między pierwszym a trzecim kwartylem
Przytaczam dane dotyczące Polski z opracowania naukowego z roku 2009 (autor: Magdalena Muszyńska):
Źródło: SGH: Roczniki Kolegium Analiz Ekonomicznych Zeszyt 28/2012, Magdalena Muszyńska,
artykuł: Zróżnicowanie długości trwania życia w Polsce, strona 90.
Jak to interpretować (dane na 2009):
- III kwartyl długości życia kobiet = 89,1 lat (w roku 2009). Oznacza że co czwarta kobieta żyła dłużej niż 89 lat
- III kwartyl długości życia mężczyzn = 83,2 lat (w roku 2009). Oznacza że co czwarty mężczyzna żył dłużej niż 83 lata
Ja chciałbym (i mam nadzieję że to się uda) być w tej grupie 25% dożywających zdecydowanie dłuższego wieku niż średnia długość trwania życia!
Dlatego w obliczeniach czasu korzystania z kapitału ja dla swoich celów przyjmuję wartość wyższą niż średnia długość trwania życia. Każdy może dowolnie określić swoje oczekiwania.
Ja do moich obliczeń używam wzoru: średnia długość trwania życia + połowa odstępu międzykwartylowego. To nie jest żaden oficjalny wzór – to tylko moja autorska propozycja.I tak – wiem, że średnia to nie to samo co mediana… Ale dane publikowane są jako średnia, a rozstęp międzykwartylowy daje jakieś pojęcie o zmienności – stąd dla uproszczenia uznaję to za odpowiednie przybliżenie.
Dla obliczeń finansowych lepiej przyjąć wyższą wartość. Czyli:
Jako oczekiwaną długość trwania życia przyjmuję: średnia długość trwania życia mężczyzn + 10 lat oraz średnia długość trwania życia kobiet +7 lat
Przykłady obliczeń
Korzystając z poniższej tabeli policzymy jakiego wieku z prawdopodobieństwem zbliżonym do 25% (okolice trzeciego kwartyla) dożyjemy:
Kilka obliczeń:
- mężczyzna w wieku 30 lat może dożyć wieku ponad: 30+42 (czyli średnia) + 10 = 82 lat
- kobieta w wieku 30 lat może dożyć wieku ponad: 30+50 (czyli średnia) + 7 = 87 lat
- …
- mężczyzna w wieku 45 lat może dożyć wieku ponad: 45+29 (czyli średnia) + 10 = 84 lat
- kobieta w wieku 45 lat może dożyć wieku ponad: 45+36 (czyli średnia) + 7 = 87 lat
- …
- mężczyzna w wieku 60 lat może dożyć wieku ponad: 60+17 (czyli średnia) + 10 = 87 lat
- kobieta w wieku 60 lat może dożyć wieku ponad: 60+22 (czyli średnia) + 7 = 89 lat
Każdy może użyć dowolnych obliczeń przyjmując dowolne wartości. W uproszczeniu dla moich analiz przyjmuję możliwość dożycia do wieku co najmniej 85 lat. Stąd czas korzystania kapitału będzie liczony od tego wieku (od 85 lat):
Zakładając przejście na emeryturę w wieku 60 lat warto przyjąć 25 lat korzystania ze zgromadzonego kapitału
